پرسش :

برخی از آیاتی که بر بطلان تقلید کورکورانه، در قرآن وجود دارد چیست؟


پاسخ :
قرآن کریم در تبیین سنّت انبیا و برخورد مقلدان باطل با آنان می گوید، بت پرستان می گفتند، بت پرستی، اثری بجامانده از نیاکان ماست، و ما باید آن را حفظ کنیم و انبیا می فرمودند: اگر اجداد شما کاری را عاقلانه یا از روی هدایت نکرده اند، نباید روش باطل آنها را ادامه دهید. چون عقل و هدایت است که می تواند اُسوه باشد نه سفه و ضلالت.

انبیا مردم را به عقل و وحی فرا می خواندند و می گفتند: هر کلام را یا باید حجت درون (عقل) تأیید کند، یا حجت بیرون (نقل) صحیح بداند. انبیا با تقلید باطل و جهل و سنتهای نادرست مبارزه کردند.

در سوره مبارکه بقره آمده است: «وَ اِذا قِیلَ لَهُم اتََّبعُوا ما أَنزَل اللهُ قالوا بَل نتَّبعُ ما أَلْفَینا عَلیه اباءَنا أَوَلوْ کانَ اباؤهُم لا یَعْقِلوُن شَیئاً وَ لا یَهتدون» بقره/170؛ وقتی به آنان گفته شد از آنچه خداوند نازل کرده است، پیروی کنید؛ گفتند: ما چیزی را پیروی می کنیم که نیاکان خود را بر آن یافتیم آنان روش نیاکان را در مقابل وحی قرار می دادند از این رو خداوند می فرماید: اگر چه روش نیاکان شما نه مطابق عقل و استدلال بود، و نه هماهنگ با هدایت وحی آسمانی؟ حق را باید حفظ کرد و آن را به صورت یک سنّت پسندیده ترسیم کرد نه آن که هر چه سنّت شد حق باشد و حفظ و تداوم آن مطلوب.

در سوره مبارکه مائده نیز در مذمّت از تقلید باطل می فرماید: «وَاِذا قیل لَهُم تَعالوا ما أَنزَل اللهُ وَ الرََّسُول قالوا حَسْبُنا ما وَجَدنا عَلیهِ اباءَنا أَوْ لَوْ کانَ اباؤُهم لا یَعْلَمُون شَیئاً وَلا یَهْتدون» (مائده/104)؛ وقتی به اینها گفته شود در برابر ره آورد انبیا خضوع کنید، می گویند ما سنت نیاکان را حفظ می کنیم. آیا اگر نیاکانشان عالم و مهتدی نبودند، باز هم مطاعند و متبوع؟ و این نشانگر آن است که تبعیت در مسائل حکمت نظری باید بر اساس علم باشد و در مسائل حکمت عملی باید در مسیر هدایت قرار گیرد. چیزی که در برابر وحی و عقل قرار گیرد، سنت باطل نامیده می شود و سنت باطل، انسان را به عذاب الیم گرفتار می کند.

در سوره اعراف نیز تقلید باطل را محکوم می کند: «وَ اِذا فَعَلوا فَاحِشَه قالوُا وَجَدنا عَلَیها اباءَنا واللهُ أَمَرنا قُل اِنََّ اللهَ لا یَأْمُر بِالفَحْشاءِ أَتَقولون عَلیَ اللهَُ ما لاتَعلَمُون» (اعراف/28)؛ وقتی دست به کار زشتی زدند، برای توجیه آن و تبرئه خود گفتند: گذشتگان خود را بر این روش یافتیم و این سنّت نیاکان ماست و حفظ سنّتهای باستانی لازم و مقدس است. متفکران آنان استدلال می کنند و می گویند خدا ما را به این کار امر کرده است، قرآن کریم درباره وثنیّین می فرماید: اینها دو گونه سخن می گویند، عده ای معتقدند که باید سنت نیاکانشان را حفظ کنند؟، و عده ای نیز می گویند: خداوند ما را به پرستش بتها و احیای سنّت بت پرستی امر کرده است. منشأ اشتباه و گمراهی آنان، خلط بین امر تکوینی و امر تشریعی و فرق نگذاشتن بین آنهاست.

در سوره مبارکه لقمان نیز می فرماید: «وَاِذا لَهُم اتَّبعُوا ما اَنزَل اللهُ قالوُا بَلْ نَتّبِع ما وَجَدنا عَلیه اباءنا أَوَ لَوْ کان الشَّیطانُ یَدْعوُهم اِلی عَذاب السَّعیر» (لقمان/21)؛ وقتی آنان را به اطاعت از وحی فرا می خواندند، می گفتند: ما پیرو سنت نیاکان خویش هستیم. این سنّت، سنت شیطانی است و شیطان پیروان خود را به عذاب دردناک الهی گرفتار می کند. چیزی که مطابق عقل و وحی نباشد، سخن شیطان است و سخن شیطان پایانی جز عذاب نخواهد داشت.

منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی